Jennifer Schmidt
Antik dünyanın tahminen de en ünlü olağanüstüsü olan Khufu piramidi, bugünkü haliyle Nil Nehri’nin yaklaşık 7 kilometre batısında, şu anda Mısır’ın Gize kentinin bulunduğu yerde inşa edildi. Gize, 26 bin kilometrekarelik verimli bir toprak alanı olan Nil Irmağı deltası içinde kuruldu. Fransa’da bulunan Aix-Marseille Üniversitesi’nde bir fiziki coğrafyacı olan Hader Sheisha, bu kompleksin “çöl ile taşkın yatağı ortasındaki sınırda” bulunduğunu belirtiyor. Nil ve Gize piramit kompleksi ortasındaki uzaklık, araştırmacıları, uzun vakitten beridir devasa taş blokların şantiyeye nasıl taşındığını sorgulamaya itti.
ABD Ulusal Bilimler Akademisi Bildirimler Bülteni’nde yayınlanan yeni araştırma, Nil’e bağlı -‘Khufu kolu’ diye adlandırılan- terk edilmiş bir kanalın, geçmişte Gize’nin yanından özgürce aktığını öne sürüyor. Araştırmanın müellifleri, antik mühendislerin ve çalışanların, yapı materyallerini akıntı yardımıyla taş ocaklarından aşağıda kalan delta nekropolisine zahmetsizce taşımak emeliyle bu suyolundan faydalandıklarını lisana getiriyorlar.
Bir doktora öğrencisi ve makalenin başyazarı olan Sheisha ve meslektaşları, Gize’deki sokakların, kamusal alanların ve bahçelerin yaklaşık 9 metre altında sondajlar yaptılar ve 8 bin yıllık tarihi belgeleyen tortu örnekleri topladılar. Sheisha, kuşkucu lokal halkın ve hafriyatları izleyenlerin, araştırmacıların hazine aradığını düşündüğünü aktarıyor. İnsanların yanlarına gelip “Ne arıyorsunuz?” diye sorduklarını hatırlıyor. Ne var ki grup, binlerce yıl müddetince tortulaşan mikroskobik polen taneleri üzere farklı çeşitten bir ‘hazine’ arıyordu.
Antik Nil görünümünü kaplayan bitkiler ve süpürdükleri polenler, bugünkünden farklı değildi. Papirüsler akarsu kıyılarında büyüyor ve eğrelti otları ile otlar sudan daha uzakta kök salıyordu. Gize’de toplanan tortu çekirdekleri, farklılık gösteren polen çeşitlerinin katmanlaşmış haldeki tarihini açığa çıkardı. Bu geçmiş, buralarda büyüyen bitkilerin ve onlarla irtibatlı biçimde tortuların ıslaklığının vakit içerisinde değiştiğini gösterdi. Khufu kanalındaki ırmak düzeyinin yükselişi ve düşüşü, en sonunda birçok kısmı kurumuş bir dere yatağı ile son buldu.
KÜÇÜK TEKNELER KANALDA YÜK TAŞIYABİLİYORDU
Gize piramit kompleksinin inşa edildiği periyotta -M.Ö. 2670 ile 2500 yılları arasında- kanal, 1000 yılı aşkın bir müddet evvel en ağır ıslak periyot olan Afrika Nemli Dönemi’ndeki kadar, yaklaşık yüzde 40 oranında daha yüksekti. Bu erken vakit dilimi, Kuzey Afrika’da kısmen nemli şartlar ve ekseriyetle yeşil olan bir Sahra Çölü barındırıyordu. Araştırmacıların aktardığı kadarıyla, ulaştıkları temel bilgiler Khufu kolunda tam kanal derinliğini ortaya koymasa da küçük boyutlardaki teknelerin Gize’ye gidebileceği bollukta su barındırdığını ortaya koyuyor.
Diğer bilim insanları ise ırmak düzeyini kesin olarak tespit etme konusunda daha kuşkucular. Lincoln Üniversitesi’nde bir jeomorfolog olarak misyon yapan Mark Macklin, “Bu ilgi cazibeli bir yaklaşım olsa da çalışma spekülatif” diyor. Sonuçları çok yorumlamamak bağlamında, çekirdeklerde ulaşılan tarihlerle ilgili sonlu katılığı bir sebep olarak ortaya koyuyor. “Aslında bunu, bölgede var olan tortu ve jeoloji temelli bilgi birikimiyle ilişkilendirmek isabetli olurdu” diye ekliyor.
Şayet doğruysa, bulgu, Gize piramit kompleksinin, inşaat çalışanlarının çöl boyunca 2.3 tonluk taş blokları taşımak zorunda kalmaktansa su üzerinden gereç taşımak hedefiyle kullandıkları bir limana konut sahipliği yaptığına ait arkeolojik delilleri da destekleyecek. Khufu kolunda çalışan inşaatçılar, yapı kompleksinin temeline ulaşmak için kısa bir kanaldan ilerleyebilirlerdi.
Tortu çekirdekleri, bununla birlikte, Gize’nin neden 16 kilometre uzaktaki Memphis kentinde yaşayan Mısır hükümdarları tarafından mezar alanı olarak tercih edildiğine de işaret ediyor. Sheisha, Khufu kolundaki istikrarlı su düzeylerinin, Gize’yi anıtsal inşaat projeleri kelam konusu olduğunda cazip bir alan haline getirdiğini belirtiyor. Araştırmaya dahil olmayan ve Almanya’daki Würzburg Üniversitesi’nde bir Mısırbilimci olarak misyon yapan Eva Lange-Athinodorou, “İnşaatçılar ve mühendisler açısından burayı seçmelerinde bu önemli bir etkendi; zira gereksinimlerini karşılamalarına uygun üzere görünüyor” diyor.
COĞRAFYA KADERDİR
Bin yıllık bir vakit zarfında, Nil Irmağı, etrafındaki ovaları ve kıyıları süsleyen çalışkan medeniyetleri besleyen bir besin çözeltisiyle sular altında bıraktı. Doğu Sahra Çölü’nün tezatlık gösteren kurak yerinde, topluluklar tarımı devam ettirmek ve eserleri taşımak için yıllık sel düzeylerinin öngörülebilirliğine bel bağlıyorlardı.
Yeni tortu araştırmasıyla da belgelenen dalgalı Nil, pek çok Mısırbilimci bir sonuca ulaşmada kararsız kalsa da, Eski Krallık devri Mısır’ındaki dalgalı bir toplumsal ve siyasal sisteme karşılık geliyor. Dördüncü Hanedan’ın sonrasında firavunlar piramitlerini Gize’den uzaklarda inşa etmeye başladılar. (Khufu, Dördüncü Hanedan’ın ikinci firavunuydu ve Gize’deki üç piramidin en büyüğüne gömüldü.) Akabinde gelen periyotta, firavunlar hakimiyetlerinin büyük kısmını mahallî valilere kaptırdılar. Arkeolojik kayıtlar, Mısır’da yaşanan çalkantılara, kuzeydoğu Afrika ve Mezopotamya ile İndus Vadisi’ne varıncaya kadar doğuda yaşanan yaygın kıtlık ve çatışmaların da eşlik ettiğini ortaya koyuyor.
Lange-Athinodorou, mezar inşası bağlamında Gize’den uzaklaşmanın, başkanların kesintisiz aile silsilesini öne çıkaran bir kültür kelam konusu olduğunda tuhaf bir davranış olduğunu lisana getiriyor. Yaşanan değişime ait daha eski açıklamalar, kraliyetteki kan davalarını ya da dini inançlarda yaşanan değişimleri içermekteydi. “Zaman çizelgesi kısmen bulanık” diyor ancak ulaşılan yeni temel bilgiler, Dördüncü Hanedan’ın bitişine yanlışsız Khufu kolundaki su düzeylerinde düşüş yaşandığını ve büyük ihtimalle Gize’de sürmekte olan inşaatı güçleştirdiğini gösteriyor. Lange-Athinodorou, “Çevresel değişimin [piramit inşasında] belirleyici bir etken olduğunu görmek büyüleyici” diyor.
Yazının yepyenisi eos.org sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)